Als het einde nadert

Door: Ineke Koedam, auteur van o.a. In het licht van sterven, ervaringen op de grens van leven en dood en docent aan de ‘Intensive Omgaan met Sterven’.

De dood is een emotioneel onderwerp. In onze moderne cultuur hebben de meesten van ons hier maar weinig directe ervaring mee. Hierdoor zijn we vaak onwetend of bang voor de dood en het sterven. We lopen er liever voor weg dan het te accepteren als een deel van onze levenservaring.

Hoe we op de dood reageren, hangt af van de relatie die we met de stervende hebben. Je zult misschien meer geraakt worden door de dood van een kind dan door de dood van een familielid op leeftijd. Maar ook andersom kan dat juist het geval zijn. Je kunt het moeilijker vinden de dood van een goede vriend te aanvaarden dan die van een naaste. Je rouwt misschien meer om de dood van de ene ouder dan om die van de andere. Als je weet wat je kunt verwachten, vermindert dit de angst over wat je mogelijkerwijs gaat meemaken. En het kan helpen om een ondersteunende rol te vervullen als iemand die je na staat, het einde van het leven nadert.

Angst voor de dood

Het is een feit dat de meeste Westerse mensen tegenwoordig uit tweede hand leren over de dood. Meestal door het lezen van boeken of het kijken van films. Maar hoe beeldend de dood ook wordt neergezet in film of fictie, het is heel anders als je het in het echt meemaakt. Tot halverwege de 20ste eeuw stierven de meeste mensen thuis met hun familie en bekenden om zich heen. De dood was een geaccepteerd onderdeel van het dagelijkse leven en ouderdom was relatief zeldzaam.

Vanaf dat moment is onze Westerse relatie tot de dood enorm veranderd. We leven langer en de meesten van ons sterven in een ziekenhuis, een hospice of verzorgingstehuis. Dit betekent dat opmerkelijk weinigen onder ons aanwezig zijn geweest bij het moment van iemands sterven. Daardoor is er angst en soms zelfs afgrijzen bij de gedachte alleen al aan het zien van een overledene.

Onvoorbereid

Velen van ons kijken daarom niet alleen met angst tegen het sterven en de dood aan, maar zijn ook onvoorbereid op het omgaan met de dingen waarmee we geconfronteerd worden als een geliefd persoon gaat sterven. We weten niet wat we moeten verwachten, hoe we moeten reageren of hoe we familieleden of vrienden die gaan sterven kunnen ondersteunen. Dit geldt zeker als mensen sterven in een ziekenhuis. Je raakt dan gemakkelijk verward in medische processen en behandelingen waar de nadruk eerder ligt op levensverlengend handelen of op onze eigen wens dat onze naaste beter wordt, dan op wat de stervende echt nodig heeft.

Wat heeft iemand nodig?

Natuurlijk hebben stervenden goede pijnbestrijding nodig. Ze hebben echter ook zogenaamde zielsbehoeften en willen zich gehoord voelen, verzorgd worden, contact hebben en zich emotioneel veilig voelen. Ze willen begrepen en geaccepteerd worden als ieder ander.

Sommigen zijn in de gelukkige omstandigheid om het stervensproces in vrede met zichzelf en hun geliefden te benaderen. Dat is niet altijd het geval. Uw naaste kan bang zijn, verward en niet in staat om uit te drukken wat hij of zij voelt en nodig heeft.

Stervenden kunnen:

– Bang zijn om te sterven
– Het gevoel hebben u, familie, vrienden of de maatschappij tot last te zijn
– Woedend zijn bij de gedachte dat het leven hen wordt ontnomen
– Zich eenzaam en verlaten voelen en wanhopig verlangen naar iemand die vraagt hoe ze zich echt voelen
– Boos zijn op God en het gevoel hebben door Hem in de steek gelaten te zijn
– Zich vasthouden aan de hoop op een wonderbaarlijke genezing
– Verdriet hebben om gemiste kansen
– Wanhopig graag willen sterven
– Contact willen hebben met ex-partners of familie of vrienden van wie ze vervreemd zijn geraakt

Het kan ook zijn dat ze zaken uit het verleden willen opbiechten of om vergeving willen vragen. Dit kan pijnlijk zijn en de familie van streek maken maar het kan voor alle betrokkenen een hele krachtige manier van ‘helen’ zijn. Het kan ook gebeuren dat ze onredelijk kwaad worden op u, of op de medische of verpleegkundige staf, en de hele wereld beschuldigen van van alles en nog wat.

Zachte aanmoediging

Als uw familielid of een goede vriend angstig wordt of van streek raakt als het einde nadert en u kunt hier niet goed mee omgaan, praat dan met verpleegkundigen of verzorgers. Uw naaste is misschien niet goed in staat te vertellen wat er in hem of haar omgaat. Stervenden begrijpen het zelf soms niet eens. Misschien wil uw naaste praten met een zorgverlener, een geestelijk verzorger, een vrijwilliger of een bepaalde vriend.

Wat u ook doet om er voor uw naaste te zijn, zorg ook goed voor u zelf. Misschien vindt u het fijn om bij uw geliefde te zijn die gaat sterven, maar misschien heeft u juist het gezelschap van anderen nodig. Houd u er wel rekening mee dat sommige naaste familieleden overstuur kunnen raken om bij de stervende te zijn.

Persoonlijk afscheid nemen is voor iedereen een belangrijk proces. Verontruste of bange familieleden kunnen zich vaak met zachte aanmoediging en ondersteuning over deze gevoelens heen zetten en er troost in vinden om persoonlijk afscheid te nemen.

Wilt u meer weten over sterven, bezoek dan www.landelijkexpertisecentrumsterven.nl of neem contact op met de Stichting.