Fietsen langs Betuwse eendenkooien
Bij Betuwe denk je aan fruit. Maar vanuit de Betuwe gingen ooit ook dagelijks duizenden eenden naar de steden in Holland. Eenden waren eiwitrijk en nog redelijk te betalen ook, maar zeker geen volksvoedsel. De eenden werden gevangen in eendenkooien. Van een aantal kooien zijn nog restanten te vinden; enkele zijn nog intact en te bezoeken. Ze worden nu gerekend tot zogeheten ‘groen erfgoed’.
In het Rivierengebied en met name in de driehoek Tiel-Culemborg-Gorinchem, zeg maar de huidige gemeente West Betuwe, zijn er totaal zo’n 200 van die kooien geweest. Dit jaar is een fietsroute uitgebracht, een tocht van ca. 40 km langs 24 plekken waar eendenkooien of relicten daarvan te vinden zijn. Natuurlijk is het onderweg ook genieten geblazen van de natuur in dit mooiste deel van de Betuwe. Begin en eindpunt van de route is Natuurbeleving De Leidsche Hoeven, halverwege Geldermalsen <> Culemborg, aan de Oude Hoevenseweg 8 in Tricht. De route is daar gratis verkrijgbaar. Binnen is een kleine uitleg over eendenkooien te zien. De horeca van de Leidsche Hoeven is van dinsdag t/m zaterdag overdag geopend. Er kan wel alle dagen worden geparkeerd om te gaan fietsen of wandelen.
Ooit was er in eendenkooien het oorverdovend gekwaak te horen van gevangen eenden en daar tussendoor het geblaf van kooikerhondjes. Maar vandaagdedag zijn eendenkooien en restanten daarvan stille getuigen van een aantrekkelijke bron van inkomsten. Zo aantrekkelijk, dat er sprake was van wildgroei en de overheid paal en perk ging stellen aan de aanleg. Maar zelfs ook toen was eigenlijk alleen in de directe omgeving bekend wie de eigenaren waren. Pas in de Napoleontische tijd is een overzicht samengesteld van alle eendenkooien en hun eigenaren. Gelukkig, want dit register is voor de historici van nu een zeer belangrijke bron van informatie. Helaas is veel archiefmateriaal over eendenkooien in Gelderland verloren gegaan bij de Slag om Arnhem.
De historie van de eendenkooien gaat terug tot de 14e, 15e eeuw. Tijdens de fietstocht kom je langs de oudst bekende eendenkooi van Nederland, gesticht in 1453. Aanleg van eendenkooien was een privilege van adel en heren van heerlijkheden. Je moest bovendien ook over financiële mogelijkheden beschikken om zo’n eendenkooi aan te kunnen leggen. Je ziet dit terug tijdens de fietsroute. Je komt bijvoorbeeld langs eendenkooien die toebehoorden aan de Abdij Mariënwaerdt, de oorsprong van de huidige Heerlijkheid Mariënwaerdt. Een andere kooi waar je langsfietst (over de Kooiweg!) behoorde toe aan het Elisabeth Weeshuis in Culemborg, ooit gesticht uit de nalatenschap van Vrouwe Elisabeth van Culemborg.
Al fietsend zie je ter hoogte van wederom een Kooiweg, nu vlakbij de A15, in de verte elf windmolens. Bij de bouw van windmolens zou rekening gehouden moeten worden met vliegroutes en rustplekken van vogels. Maar dat blijkt niet altijd te gebeuren. Aan de voet van deze windmolens bijvoorbeeld ligt een nog werkende eendenkooi. Dat daar nu minder eenden worden gevangen is een duidelijk gevolg van de bouw van deze windmolens. Vogelbescherming Nederland heeft geïnventariseerd welke risico’s windmolens met zich meebrengen voor vogels.
De ‘Fietsroute Eendenkooien’ brengt je dus in contact met ons verre verleden, maar drukt je ook met de neus op de actualiteit van nu. De route is samengesteld door Jan Taat, een van eendenkooi-deskundigen van Nederland en initiatienemer van de zeer informatieve website eendenkooien.nl
Voor meer informatie
www.eendenkooien.nl
www.leidschehoeven.nl
www.vogelbescherming.nl
