Fototentoonstelling ‘Wereldwijde Stervensrituelen’

Ineke Visser & Heleen de Graaf

Uiteindelijk zal iedereen afscheid moeten nemen van het leven. Dat is een zekerheid. Hoe je dat beleeft, hangt samen met je kijk op sterven en de dood. Wat overal ter wereld hetzelfde is, is dat mensen samen afscheid nemen en samen vormgeven aan het levenseinde.

Kunnen kiezen

Het is geen nieuwsfeit dat wij steeds langer leven. Daarnaast is religie een steeds minder grote rol gaan spelen in het leven van veel mensen. Het maakt dat Nederlanders meer en meer de regie over het eigen levenseinde wensen. Het gaat dan om de dood waar we zelf voor kunnen kiezen en waar we hulp voor kunnen vragen, en krijgen. Dit zelf kunnen kiezen, krijgt veel aandacht in de media en is kenmerkend te noemen voor de stervenscultuur anno nu in ons land. Het Landelijk Expertisecentrum Sterven ziet sterven als een kostbaar en wezenlijk proces van ieder mens en wil graag iets naast deze ontwikkeling zetten.

Andere culturen

Er valt veel te zeggen over de stervenscultuur in Nederland. Maar nog veel meer over de stervenscultuur elders in de wereld. Hoe gaan andere culturen en tradities met het onvermijdelijke sterven om? Uiteindelijk moet iedereen afscheid nemen van het leven. Hoe je dat beleeft en aankleedt, hangt samen met je kijk op de dood. En hoe een samenleving omgaat met het sterven en de dood laat zich zien in cultuurgebonden rituelen en gebruiken.

Heleen de Graaf heeft tijdens haar vele reizen kennis mogen maken met een diversiteit aan stervensculturen. En als fotograaf legde ze al die fascinerende plekken vast op beeld. In haar expositie (zie kader), dat een initiatief is van het Landelijk Expertisecentrum Sterven, neemt zij de bezoeker mee op een rondgang langs culturen die allemaal op een andere manier omgaan met sterven, de dood en gestorvenen. Een voorbeeld is Varanasi in India, Zuidoost-Azië.

Varanasi

Men zegt dat Varanasi is gesticht door de god Shiva, waardoor het een heilige stad in het noorden van India is en is vooral bekend om haar rituele lijkverbrandingen op de trappen naar het water (ghats). Hindoes geloven dat een crematie in Varanasi je direct bevrijdt van de reïncarnatiecyclus van leven en dood. Op de weg naar Varanasi zie je overvolle busjes met familie in hun mooiste kleding met eten en bloemen in de auto zitten, terwijl de overledene ingepakt in witte en oranje doeken op het dak ligt.

Voordat de crematie plaatsvindt wordt de overledene gewassen in de Ganges om de ziel voor de laatste keer te zuiveren. De brandstapels branden 24/7, gemiddeld worden er zo’n 200 lichamen per dag verbrand. De brandstapels worden aangestoken met het vuur van de heilige vlam (midden van de foto). Vuurmeesters moeten ervoor zorgen dat het vuur nooit uitgaat.

De oudste zoon, of het oudste mannelijke lid van de familie, loopt vijfmaal rond het lichaam op de brandstapel, met een brandend kaarsje diya waarmee hij de mond van de overledene aanraakt. Dit wordt de “kus van de dood” genoemd, waarmee symbolisch het lichaam in brand wordt gezet. Het diya lichtje staat voor zuiverheid en het eeuwige licht om de ziel van de overledene te beschermen tegen het kwade. De vijfmaal staat voor de vijf elementen: aarde-water-vuur-lucht en ether. Dit zijn ook de stadia die het lichaam doorloopt van geboorte tot en met het stervensproces.

Het lichaam wordt ingesmeerd met boter, zodat het beter kan branden. Men kijkt toe, zodat men zich bewust is van de vergankelijkheid van het leven. Na ongeveer een uur barst de schedel open. Dat is het moment dat de ziel naar het hiernamaals gaat en kunnen vrienden en bekenden vertrekken. In totaal duurt de verbranding zo’n drie uur en de as wordt vervolgens in de Ganges geveegd.

Ineke Visser is oud hospice-coördinator. Zij schrijft en spreekt over het proces van sterven en is docent aan de ‘Intensive Omgaan met Sterven’ op post-HBO niveau. Zij is initiatiefnemer en voorzitter van het Landelijk Expertisecentrum Sterven.

Over Heleen de Graaf, fotograaf

Mijn passie voor fotografie, mensen, culturen en tradities heb ik vertaald naar deze expositie. Ik heb de foto’s gemaakt en de teksten geschreven Tijdens mijn vele reizen heb ik kennis mogen maken met een diversiteit aan stervensculturen. Wat diepe indruk op mij heeft gemaakt, is hoe wereldwijd liefdevol met het verlies van dierbaren wordt omgegaan. De liefde voor elkaar en het gemis na het overlijden is universeel, we gaan er alleen verschillend mee om. Met deze fotoselectie hopen wij meer begrip en openheid te creëren voor het sterven. En voor de aanvaarding dat sterven onderdeel is
van het leven.

Het motto van mijn foto’s is: ‘De verbeelding beeldend gemaakt’. Sinds 2006 fotografeer ik voor bedrijven, tijdschriften en websites. Dit doe ik naast mijn werk als HR-directeur, trainer en organisatieadviseur in het bedrijfsleven.

Stel jezelf de vraag, wat kunnen wij in onze Westerse samenleving leren van andere stervensculturen? Verruim je blik en ga mee op reis om dit te ontdekken!

Foto-expositie ‘Wereldwijde Stervensrituelen’

De verschillen tussen India en Nederland lijken niet groter te kunnen zijn. Toch zijn er wereldwijd ook veel overeenkomsten. Denk aan rituelen met bloemen, kaarsen, water of wierook. Bent u benieuwd naar nog meer verhalen? Bezoek dan de expositie in de Tuin van Verbondenheid in het Erasmus MC. De tentoonstelling is voor iedereen vrij te bezoeken en is mede mogelijk gemaakt door Stichting Sint Clara en de Stichting Vrienden van het Maasstad Ziekenhuis.

N.B. De expositie is reizende en zal ook andere ziekenhuizen aandoen. Check voor uw bezoek de website www.landelijkexpertisecentrumsterven.nl.