Functionele (in)continentie
door: Liesbeth Westerik-Verschuuren, Heidi Moossdorff-Steinhauser, Nienke de Vries-Farrouh
Functionele incontinentie is elke vorm van ongewenst verlies van urine en / of ontlasting dat niet veroorzaakt wordt door een probleem van de blaas en de urinewegen, het maag-darmkanaal of van de bekkenbodem. Als gevolg van andere beperkingen zijn de toiletvaardigheden niet meer voldoende om continent te zijn.
Onder toiletvaardigheden verstaan we alle vaardigheden die nodig zijn om naar het toilet te gaan. Dat begint met het kunnen waarnemen van de drang om te plassen of te ontlasten. Het aandrangsgevoel kan bijvoorbeeld zijn afgenomen bij een hernia in de lage rug. Ook moet men in staat zijn om de juiste handelingen binnen een bepaalde tijd uit te voeren. Hierbij kan je denken aan bijvoorbeeld : opstaan uit een stoel of bed, naar het toilet lopen, een deur open doen, draaien in een kleine ruimte, de kleding uit en weer aan kunnen doen, gaan zitten en weer opstaan. Dit zijn alledaagse handelingen maar ze vereisen wel kracht, beweeglijkheid, coördinatie, handvaardigheid, uithoudingsvermogen en evenwicht. Kortom, ook om naar het toilet te gaan, is een goede conditie nodig. De conditie kan verminderen door ouderdom en verschillende aandoeningen (bijvoorbeeld: slijtage/artrose, COPD, hart- en vaataandoeningen, reuma, ziekte van Parkinson, herseninfarct).
De goede effecten van trainen op de conditie, ook op hoge leeftijd, zijn al langer bekend. Trainen vertraagt het proces van lichamelijke achteruitgang. Door het verouderen, veranderen zowel spier- als bindweefsel waardoor de spierfunctie langzaam afneemt. Figuur 1 laat zien dat de spierfunctie optimaal is tussen de 15 en 20 jaar en dan langzaam afneemt. Rond de 70 jaar kruist de lijn van het spierfunctieverloop de blauwe lijn die de minimaal benodigde functie weergeeft. Dat betekent dat als men ouder dan 70 jaar is, en de spieren niet in conditie houdt, de spieren niet meer voldoende zullen werken om optimaal te kunnen functioneren in het dagelijkse leven.
De term ‘use it or loose it’ is hier zeker van toepassing. Dit geldt voor alle spieren in het lichaam zoals de beenspieren, de rompspieren maar natuurlijk ook voor de bekkenbodemspieren.
Om vlot het toilet te kunnen bereiken heb je naast spierkracht in de benen ook een goede beweeglijkheid in de heupen en knieën en voldoende balans nodig. Als de spierkracht in de benen namelijk onvoldoende is kan je bijvoorbeeld niet snel genoeg opstaan of lopen om naar de toilet te gaan. Zittend op het toilet moet men goed kunnen ontspannen om te kunnen plassen of ontlasten. Wanneer men onvoldoende ontspant zijn de plasbuis en het anale kanaal niet goed doorgankelijk en kunnen blaas en darm niet goed geleegd worden. Ook de rompspieren spelen een belangrijke rol bij het handhaven van de balans.
In dit geheel mag de handfunctie zeker niet vergeten worden omdat dit een voorwaarde is om vlot de kleding aan en uit te doen. Het niet snel genoeg kunnen losmaken van knoopjes of rits kan per slot van rekening resulteren in urineverlies. Er zijn dus heel wat voorwaarden om tijdig naar het toilet te kunnen gaan en goed te kunnen plassen en ontlasten.
Zoals in het begin van dit artikel beschreven is de algehele conditie ook voor een goed toiletgang een noodzaak. Daarom is het belangrijk, ook op hoge(re) leeftijd, te blijven trainen en bewegen! Door te trainen kan de afname van de spierfunctie positief beïnvloed worden waardoor de curve (van de spierfunctie) minder steil afloopt en de lijn van de minimaal benodigde functie later, misschien pas na het 85ste levensjaar zal kruisen. Wanneer men tijdens het trainen ook gelijk de bekkenbodemspieren meetraint, neemt de kans droog en schoon op het toilet te komen nog meer toe. In een volgend artikel komen we hierop terug.
Meldt u bij problemen met toiletvaardigheden bij de geregistreerd geriatriefysiotherapeut of geregistreerd bekkenfysiotherapeut: www.defysiotherapeut.com.
