Hoera, er is een prik tegen malaria!

Op 6 oktober 2021 bracht de Wereldgezondheidsorganisatie vol trots het langverwachte nieuws: er komt een malariavaccin. Eindelijk. Zal dit vaccin, genaamd Mosquirix, de wereld gaan bevrijden van deze vreselijke infectieziekte? Of is het te vroeg om te juichen? Het uitwisselen van kennis en ervaringen en het wegnemen van twijfel bij de lokale bevolking is juist nu van het allergrootste belang om dit nieuwe vaccin zo goed en breed mogelijk in te zetten, betoogt de Nederlandse Malaria Stichting.

Iedere minuut

Malaria is een parasitaire infectieziekte die je oploopt tijdens de beet van een met malaria besmette mug. De impact van de ziekte is groot. In 2021 rapporteerde de WHO wereldwijd 619 duizend sterfgevallen en 247 miljoen besmettingen. Dat is één dodelijk slachtoffer per minuut, ieder minuut weer. Meer dan 90% van al deze (sterf)gevallen vindt plaats in Afrika, met name in landen als Nigeria, DR Congo, Oeganda en Mozambique. En dan met name onder jonge kinderen en zwangere vrouwen. Bespuitingen met insecticiden binnenshuis of het slapen onder met insecticide geïmpregneerde klamboes hebben tussen het jaar 2000 en 2015 gezorgd voor een sterke daling van de cijfers. Helaas stagneert de voortgang sindsdien. Er is onvoldoende geld beschikbaar, er ontstaat steeds meer resistentie van de parasiet tegen gangbare medicijnen en muggen zijn steeds minder gevoelig voor insecticiden.

Heilige graal

Als sinds de jaren zestig van de vorige eeuw wordt er gezocht naar een vaccin tegen malaria. En dat lijkt erg lang gezien de relatief korte periode die het duurde om vaccins te ontwikkelen tegen het coronavirus. Echter, malariaparasieten zijn veel complexere organismen dan virussen en veranderen gemakkelijk ‘van jasje’ waardoor ze niet makkelijk herkend worden door ons immuun-
systeem. Dat bemoeilijkte de zoektocht naar een achilleshiel voor de parasiet. Maar die lijkt er nu te zijn. Het vaccin zet ons lichaam aan tot het produceren van antilichamen die het stadium van de parasiet doodt die muggen injecteren tijdens de bloedmaaltijd (de zogenaamde sporozoiet). Grootschalige experimenten waaraan honderdduizenden kinderen deelnamen in Ghana, Kenya en Malawi hebben laten zien dat het zogenaamde RTS,S/AS01 vaccin (Mosquirix) veilig is en bescherming biedt tegen de meest dodelijke vorm van malaria, veroorzaakt door Plasmodium falciparum. Sinds het voorjaar van 2022 zijn er al meer dan 1 miljoen kinderen in Afrika gevaccineerd en wordt verwacht dat dit zal resulteren in een sterke afname van ziekenhuisopnames. Toch zijn er ook nadelen. Zo moeten kinderen vier keer gevaccineerd worden om bescherming te genieten; drie keer binnen een paar maanden en een vierde ‘booster shot’ na 12-18 maanden. Logistiek gezien is dit erg lastig in rurale en afgelegen gebieden waar je niet snel mensen kunt oproepen voor de volgende injectie. Krijgen kinderen minder dan vier vaccinaties dan loopt de bescherming terug tot vrijwel nul. Krijgen ze dat wel dan is de bescherming nog steeds niet volledig (zo’n 30%) en beklijft slechts een paar jaar. Gezien de kosten, circa 5 dollar per vaccinatie, vraagt men zich af of het wel verantwoord is zo’n hoog bedrag per kind uit te geven voor slechts gedeeltelijke bescherming. Ook zit er natuurlijk het risico dat mensen hun klamboes minder gaan gebruiken omdat ze zichzelf goed beschermd wanen na vaccinatie. Een recente studie in Nigeria onder drieduizend jongeren liet zien dat een-derde van hen er weinig voor voelt om gevaccineerd te worden. Er is angst voor bijwerkingen, men vertrouwt meer op bestaande bescherming (d.m.v. klamboes) en men wil eerst zien hoe de vaccinatie uitpakt bij anderen. Al met al een complex aan vragen over effectiviteit, kosten versus baten, en acceptatie van mogelijke risico’s.

Baadt het niet schaadt het niet

Ondanks beperkte effectiviteit prevaleert enthousiasme. ‘We doen op z’n minst iets en kunnen zo leren hoe we in de toekomst betere vaccins kunnen inzetten’ is de mening van vele malariaexperts. Er zijn inderdaad al nieuwe en effectievere vaccins op komst, zoals het R71 vaccin dat ontwikkeld werd in Oxford, dat een veel hogere bescherming biedt maar helaas nog niet aan alle toelatingseisen heeft voldaan. Ook wordt er, net zoals voor COVID-19 vaccins, gewerkt aan de ontwikkeling van een mRNA vaccin tegen malaria.

‘Het zijn spannende tijden’, volgens Dr. Bart Knols, voorzitter van de Nederlandse Malaria Stichting. ‘Maar we zijn er nog niet. We moeten ‘leren elimineren’, stapje voor stapje onder de knie krijgen hoe het pakket van maatregelen er uit moet zien om deze ziekte definitief de nek om te draaien. Niemand heeft op dit moment het perfecte recept in handen, en het is daarom enorm belangrijk dat alle actoren in dit veld goed met elkaar in gesprek blijven en kennis delen om de kans op succes te maximaliseren’.

Nieuwsbrief

Dit is precies wat de Nederlandse Malaria Stichting al sinds haar oprichting in 2010 nastreeft: kennisdeling. Ervoor zorgen dat artsen en verplegers midden in de Afrikaanse rimboe op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen. De Stichting stuurt daarom iedere vrijdag van de week een nieuwsbrief naar haar meer dan elfduizend leden in 140 landen met alle laatste (wetenschappelijk) nieuws over malaria. Gratis.

Doe mee!

Toch zijn er kosten om de nieuwsbrief op te maken, een website te onderhouden, etc. om zo ons doel te bereiken. Kennis is macht, zeggen we wel eens. Voor wat malaria betreft klopt dit volledig en is iedere bijdrage welkom om onze droom, langzaam maar zeker, te verwezenlijken: een wereld zonder malaria. Bij voorbaat hartelijk dank voor Uw steun!

Nederlandse Malaria Stichting

Doneer door nevenstaande QR code te scannen.
IBAN: NL07RABO 01 5883 2094
o.v.v. Kennis is macht
Voor meer informatie zie: http://www.malariastichting.nl of www.malariaworld.org.