Lekker, gezellig en gezond eten en drinken
Kwetsbare ouderen lopen vaak een tekort op aan voedingsstoffen die belangrijk zijn voor de lichamelijke en de cognitieve gezondheid. Dat geldt nog meer voor mensen met dementie. Ook uitdroging komt veel voor. Eten en drinken zijn niet alleen belangrijk voor de gezondheid, maar ook voor een fijne dag. Genieten van de smaken en van de gezelligheid rond de maaltijden en de koffie- en theemomenten.
Hoe bevorder je goed eten en drinken? In dit artikel bespreken we achtereenvolgens: lekker eten en drinken; gezellig eten en drinken; gezond eten en drinken, wat te doen bij problemen met eten en drinken.
Lekker eten en drinken
Mensen onderscheiden vijf hoofdsmaken, te weten zoet, zuur, zout, bitter en umami (hartig). Daarnaast bepalen geur, mondgevoel, presentatie en bereidingswijze voor een groot deel de smaak.
Geur bepaalt voor 80% (!) de smaakbeleving. Helaas gaat de werking van de neus na het 70ste levensjaar achteruit. Met kruiden en concentraten kun je de geur van het eten ‘verhogen’ en het eten daarmee lekkerder en aantrekkelijker maken. Maar ook met de bereidingswijze kun je de smaak veranderen. Het maakt bijvoorbeeld een heel verschil of je iets op hoge temperatuur wokt of het kookt in de pan. Naast de smaak wordt ook het gevoel in de mond er anders door, knapperiger tegenover sappiger. Mensen hebben hierin verschillende voorkeuren en aversies.
Kleurrijk, mooi uitziend eten bevordert het eten. Voor mensen met dementie moet het wel goed zichtbaar zijn. Dus liefst op een wit bord dat staat op een ondergrond die afsteekt en rustig is, bijvoorbeeld een effen gekleurde placemat. Een glas water is het best zichtbaar als het gekleurd is.
Herkenbaarheid is voor mensen met dementie ook een belangrijk aspect van lekker eten. Modern eten en drinken waarmee iemand pas later in het leven kennis maakte, wordt in de loop van de dementie niet meer herkend, terwijl dingen van vroeger gelijk lekkere trek kunnen oproepen.
Ook voorafgaand aan de maaltijd kan de eetlust opgewekt worden. Door geuren uit de keuken en ook door zelf betrokken te zijn bij de voorbereidingen. In veel kleinschalige woonvoorzieningen is het voorbereiden van eten en drinken daarom een groepsgebeuren geworden.
Tot slot is het belangrijk om rekening te houden met iemands voorkeuren, om keuzemogelijkheden te bieden en voor afwisseling te zorgen.
Gezellig eten en drinken
Op je eentje eten is vaak niet gezellig. ‘Zien eten doet eten’ is dan ook het gezegde. Het kan heel stimulerend zijn als degene die bij de maaltijd assisteert zelf mee eet. Eten en drinken zijn ook sociale activiteiten. Voor mensen met dementie is het wel lastig als er te veel prikkels zijn. Zorg dus voor voldoende rust aan en rond de tafel. Dat is vooral belangrijk als er in groepsverband gegeten wordt. Vaste gewoontes en zitplekken kunnen ook helpen om zin te hebben in eten en drinken.
Gezond eten en drinken
Voor ouderen wordt geadviseerd om dagelijks 1,7 liter te drinken, bij warm weer minstens 2 liter. Bij koorts 5 dl. extra voor elke graad boven de 38. Op medische indicatie kan de aanbevolen hoeveelheid vocht anders zijn. Het helpt om naast de koffie/theemomenten ook andere drinkmomenten in de dag in te bouwen. Een kopje koffie bevat gemiddeld 125 ml, een soepkop 200 ml, en een glas water 150-200 ml. Er zijn ook slimme flessen die bijhouden of iemand genoeg drinkt of een signaal geven als het tijd is om weer te drinken. Ze zijn bijvoorbeeld te vinden op de website www.zorgvannu.nl, een initiatief van het ministerie van VWS.
Voor de noodzakelijke voedingsstoffen zijn op basis van de ‘Schijf van vijf’ dit de belangrijkste aandachtspunten:
• Dagelijks groente, fruit, zuivel, bruin/volkoren brood.
• Dagelijks iets uit de groep van vlees, vis, ei, peilvruchten, noten. In ieder geval wekelijks vis (liefst vette zoals makreel, haring, zalm) en peulvruchten. Vlees beperken tot max. 5 ons per week.
• Liefst margarine en olie zonder, of met weinig, verzadigde vetzuren gebruiken.
• Voor variatie zorgen zodat het weekmenu een goede mix van voedingstoffen kent.
• Suiker bevat alleen brandstof en kan de honger stillen, wat ten koste gaat van de inname van goed eten met eiwit, vitamines en andere belangrijke voedingsstoffen. Veel suiker gebruiken verhoogt daarnaast diverse gezondheidsrisico’s.
Het Voedingscentrum geeft een indicatie van de aanbevolen porties voor 70-plussers en andere groepen. Maar voor de hoeveelheid calorieën die nodig is, bestaan er geen harde adviezen. De noodzakelijke brandstof is namelijk sterk afhankelijk van iemands bouw en mate van bewegen. Mensen die weinig bewegen, hebben minder brandstof nodig en vaak ook minder eetlust. Dan is het zaak om in de kleinere hoeveelheden wel voor voldoende voedingsstoffen te zorgen. Een pannenkoek met stroop of een bord macaroni bijvoorbeeld draagt al snel bij aan de nodige calorieën, maar niet aan de nodige vitamines, mineralen en vezels. Bij mensen die veel bewegen vraagt ook het binnenkrijgen van voldoende calorieën om extra aandacht.
We zijn gewend aan drie maaltijden per dag, maar met tussendoortjes kun je ook zorgen voor voldoende eten en drinken. Voor sommige mensen zijn de drie maaltijden zelfs te veel en werken kleinere porties – verspreid over meerdere momenten overdag en ’s avonds – beter.
Problemen met eten en drinken
Slikproblemen kunnen diverse oorzaken hebben. Belangrijk om dus eerst samen met de arts – en eventueel tandarts, logopedist, fysiotherapeut of ergotherapeut – de klachten weg te nemen of te verminderen. Blijven er slikproblemen dan kan een diëtist adviseren bij aanpassingen van eten en drinken. Als het eten klein moet worden gemaakt of gepureerd, zorg dan dat het er toch aantrekkelijk blijft uitzien en lekker ruikt en smaakt.
Problemen in de mond zijn vaak de oorzaak van slikproblemen of andere problemen met eten en drinken. Een slecht zittend kunstgebit bijvoorbeeld, of pijn in de mond. Belangrijk dus om alert te zijn op problemen in de mond, te zorgen voor goede dagelijkse mondverzorging en voor regelmatig tandartsbezoek. Zie hiervoor de website: www.mondzorgbijouderen.info.
Het bestek niet meer kunnen gebruiken komt vaak voor bij Parkinson, in de latere fase van Alzheimer en andere vormen van dementie. Om met beperkingen zelfstandig te kunnen blijven eten en drinken is er op internet allerlei speciaal bestek en servies te vinden. En helemaal geen bestek meer kunnen gebruiken hoeft er niet toe te leiden dat iemand anders dat overneemt. Met ‘fingerfood’ (eten dat je met je handen kunt eten) kan iemand zijn zelfstandigheid bij het eten behouden.
Slecht eten en drinken kan ook andere oorzaken hebben. Een ander fysiek ongemak, het soort eten en drinken, de smaak en geur ervan, de mensen aan tafel, drukte, de bejegening van degene die helpt bij de maaltijd, depressieve gevoelens etc. Het is belangrijk om met een open blik met meerdere mensen te onderzoeken wat er aan de hand kan zijn en wat daaraan gedaan kan worden.
De website Voedingscentrum.nl geeft uitgebreide informatie over gezond, duurzaam en veilig eten en drinken. En ook recepten voor allerlei culturen.
Dit is een artikel van IDé – Innovatiekring dementie.
Op de website van IDé vindt u nog veel meer informatie over goed leven met geheugenproblemen.
website: www.innovatiekringdementie.nl
