Moeilijk hanteerbaar gedrag op oudere leeftijd

U kunt zich vast nog wel herinneren dat uw of andermans kinderen moeilijk hanteerbaar waren en dat daar nauwelijks iets aan te doen leek. Pijnlijk genoeg kan zo’n situatie zich op oudere leeftijd opnieuw voordoen, voornamelijk als er sprake is van dementie of van een delier. Een delier is verwardheid die binnen enkele uren tot dagen ontstaat door een lichamelijke oorzaak. Iemand met een delier kan acuut opgewonden of onrustig zijn door een ziekte, medicijnen of na een ziekenhuisopname.

Als de oorzaak van een delier behandeld wordt, zie je de angst, onrust en verwardheid vaak verdwijnen. Iemand die een delier heeft voelt zich meestal het prettigst bij zijn naasten in zijn eigen omgeving. Soms kan het helpen om iemand kortdurend specifieke medicijnen te geven die de beangstigende gedachten en hallucinaties onderdrukken.

Probleemgedrag door dementie

Dementie kan ook tot gedragsproblemen leiden. Deze zijn vaak wat complexer. We vatten dit meestal samen onder de term ‘probleemgedrag’. Dit heeft een wat negatieve bijklank, maar eigenlijk wordt ermee bedoeld dat het gedrag door iemand zelf of door zijn omgeving als probleem ervaren wordt. Probleemgedrag komt vooral veel voor in verpleeghuizen. Professor Zuidema, specialist ouderengeneeskunde en hoogleraar aan de Universiteit Groningen, toonde ooit aan dat dit gedrag optreedt bij tachtig procent van de verpleeghuisbewoners met dementie.

Oorzaken

Persoonlijke factoren als angst, eenzaamheid, slecht slapen, pijn, obstipatie en depressie spelen een rol bij probleemgedrag. Maar ook het scherper worden van bepaalde karaktertrekken als gevolg van dementie kan een oorzaak zijn. Dat geldt ook voor omgevingsfactoren, zoals slechte verlichting, harde muziek, ongeplande activiteiten en onrust bij de maaltijd. Dit noemen we ook wel een ‘ongunstig woon-leefklimaat’. Tot slot zijn er de interactie-factoren. Dat gaat over de manier waarop personeel en bewoners met elkaar omgaan. Wist u bijvoorbeeld dat het soms beter is om mensen zoveel mogelijk hun gang te laten gaan in plaats veel hulp aan te bieden?

Dat geldt ook voor mensen die thuis wonen. Als een mantelzorger uit goede bedoelingen alles wil overnemen, kan dat tot averechtse effecten leiden bij de dierbare. Een onderzoek van professor Van der Vugt uit Maastricht, toonde aan dat apathie en een gebrek aan initiatief een groter probleem was in de thuissituatie dan onrust en overactiviteit. Het gemis aan sociale interactie valt mensen kennelijk erg zwaar.

Behandeling

De behandeling van probleemgedrag bij thuiswonende ouderen gebeurt door de huisarts, maar bij complexere problemen ook door de specialist ouderengeneeskunde. Er zijn ook specialisten ouderengeneeskunde die hierin gespecialiseerd zijn, dat zijn kaderartsen Psychogeriatrie. In zeer ernstige gevallen kan de hulp van een psychiater worden ingeroepen.

Artsen proberen over het algemeen te voorkomen dat ouderen met probleemgedrag langdurig medicijnen moeten nemen. Er wordt bijvoorbeeld gekeken naar omgevingsfactoren en naar de interactie tussen de cliënt, de gezinsleden en betrokken zorgverleners. Toch is opname in een verpleeghuis niet altijd te voorkomen. De oplossing van het probleem is dan vooral gelegen in het wegnemen van de overbelasting van mantelzorgers en een dreigende uitputting van de cliënt.

Drs. M.A.L.M. (Mathieu) Prevoo
Specialist Ouderengeneeskunde en kaderarts Psychogeriatrie
Bestuurder Wetenschap en Opleiding bij Verenso, de beroepsvereniging van specialisten ouderengeneeskunde

Zie eventueel ook het artikel “Delier voorkomen, verzachten en bekorten“.