Duiven voor het lekker en het leer

Vanaf de snelweg van Burgos naar Salamanca of langs de Franse route naar Santiago de Compostella kun je ze tegenkomen. Grote bouwsels, zomaar midden in een vlakte. Rond, vierkant, zeshoekig, soms met een uitbouw er bovenop. Waar ze voor dienen? Geen idee. Stallen? Beschutting? Kennelijk zijn ze niet echt meer in gebruik, want veel verkeren in erbarmelijke staat. Eerst denk je aan een grap als iemand je vertelt dat het gaat om duiventillen. Maar dat zijn het wel. Duiventillen, groot genoeg voor honderden duiven.

Meer dan 900 van deze zogeheten ‘palomares’ zijn er in de regio rondom Palencia te vinden. Lange tijd aan hun lot overgelaten, nu weer volop in de belangstelling. Ze zijn namelijk een buitengewoon goed voorbeeld van ecologisch verantwoord bouwen. Opgetrokken uit leem gewonnen uit de grond waarop ze staan, geven ze die leem weer terug aan de natuur wanneer ze in verval raken. Hoe leerzaam kunnen historische bouwmethoden zijn qua vriendelijkheid voor het milieu. De duurzame bouw is zelfs interessant voor Spaanse architecten. Die hebben routes uitgezet langs de meest aansprekende voorbeelden.
www.palomaresdepalencia.es

Ook vanuit cultuurhistorisch oogpunt is er interesse voor deze karakteristieke bouwsels. Ze genieten de eer van een eigen Facebookpagina: https://www.facebook.com/palomaresdepalencia/
Sinds enkele jaren bestaan er ook musea over deze palomares. Je moet ervoor of naar Santoya, of naar Tierra de Campos.

Lekkernij

Het hebben van een duiventil was lange tijd een privilege van adel en geestelijkheid. Niet alleen in Spanje, ook in Nederland en andere delen van Europa. Het duivenprivilege reikte verder dan alleen het mogen houden van een til. Duiven als deel van de maaltijd waren lange tijd een lekkernij die voorbehouden was aan edellieden en geestelijken. In Don Quijote van Cervantes bijvoorbeeld, lees je op verschillende plekken dat hij ‘enkele duifjes’ at bij de maaltijd. Voor ons een schijnbaar terloopse mededeling, maar niet voor Cervantes’ tijdgenoten. Het onderstreepte dat Don Quijote een edelman was. Met het verdwijnen van het privilege voor Don Quijote en zijn stand-genoten, werden duiven een eiwitrijke aanvulling op het menu van onder meer de landarbeiders zelf.

Duivenmest

Als de elite zich privileges toe-eigent, gaat dat echt niet om een smakelijk gerecht op tafel. Altijd spelen ook inkomsten een rol. Zo ook in het geval van de duiven. Duivenmest werd namelijk lange tijd gebruikt in de leerindustrie. Na het ontdoen van haren en vleesresten gingen de huiden naar de looierij. Huiden bestemd voor zacht leer of tuigleer kregen voordat ze werden gelooid eerst nog een voorbehandeling, het zogeheten ‘beitsen’. Bij dat proces werden uitwerpselen gebruikt van onder meer duiven. Bacteriën en ammoniak in die uitwerpselen maakten de huiden soepel. De looistof kon daardoor beter inwerken op de huid. Ook heden ten dage nog is Palencia, de stad in het centrum van de palomares-regio, bekend om zijn leerindustrie.
Een klein uitstapje: In Fez in Marokko kun je nog steeds zien – en ruiken! – hoe duivenmest wordt gebruikt om het leer soepel te maken.
www.samsam.net/milieu-duurzaamheid/leerlooier-marokko.

En ook in bijvoorbeeld Lichtenvoorde kunnen ze nog steeds meepraten over de stank van een leerlooierij.

Erfgoed

Terug naar Spanje. Als je nu onderweg zo’n ‘palomar’ gaat bekijken, zul je waarschijnlijk geen last meer hebben van stank van duivenmest. Wél kan het zijn dat je een informatief praatje kunt aanknopen met een van de vele vrijwilligers die nu actief zijn om dit duurzame Spaanse erfgoed in stand te houden. Mogelijk zijn ze aangenaam verrast door de belangstelling van Nederlanders.

Met dank aan Tina Reinders voor de foto.