Seksualiteit en ouderen
Liesbeth Westerik-Verschuuren, Heidi Moossdorff-Steinhauser (beiden namens de Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie bij Bekken-problematiek), Nienke de Vries (namens de Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie in de geriatrie) www.defysiotherapeut.com.
Hoe schrijf je een stuk over seksualiteit en ouderen? Seksualiteit en ouderen is wellicht het grootste taboe in de door ons geschreven reeks over bekkenbodemdisfuncties. Wat verstaan we eigenlijk onder seksualiteit?
In dit artikel bedoelen we met seksualiteit seksueel gedrag in de brede zin, handelingen die gericht zijn op de geslachtsorganen, handelingen die ontstaan vanuit verlangen, die leiden naar opwinding en mogelijk naar een hoogtepunt (orgasme). Seks kan alleen (masturbatie), met z’n tweeën en eventueel met meer mensen. Doordat veel ouderen alleen zijn of een zieke partner hebben, is masturbatie de meest voorkomende vorm van seksualiteit bij ouderen.
Voor veel mensen is seksualiteit verbonden met intimiteit. Intimiteit zegt iets over de relatie en over de kwaliteit van de relatie. Veel mensen willen seks delen met iemand waarmee ze zich verbonden voelen. Intimiteit verandert niet door het ouder worden, veel ouderen geven aan dat hun band alleen maar sterker en dieper wordt. Seksualiteit daarentegen verandert vaak wel.
Wanneer we seks puur lichamelijk bekijken zijn er een aantal zaken die veranderen bij het ouder worden. Bij zowel mannen als vrouwen begint seks met verlangen en met het toenemen van de doorbloeding van de geslachtsorganen. Hiervoor zijn goede bloedvaten nodig terwijl de kwaliteit van de bloedvaten met de leeftijd achteruit kan gaan. Bij mannen uit zich dit het duidelijkst doordat de erectie minder sterk wordt maar ook vrouwen merken dat de weefsels rond de vagina, die als een soort airbag dienen wanneer de penis wordt ingebracht, dunner blijven.
Voelen is een functie van het zenuwstelsel en ook dat veroudert; gevoelens, ook seksuele gevoelens zijn minder intens of worden minder intens beleeft. Tijdens een orgasme spannen de bekkenbodemspieren ritmisch aan. Wanneer de bekkenbodemspieren minder sterk zijn, kunnen mannen de erectie minder goed vasthouden. De bekkenbodemspieren zorgen dat het bloed in de bloedvaten van de penis niet terugstroomt. Een oplossing kan een penisring zijn. Door de minder sterke bekkenbodemspieren zijn ook de aanspanningen bij een orgasme minder sterk en wordt het orgasme minder sterk beleefd.
Bij vrouwen zorgt de overgang voor drogere, dunnere en kwetsbare slijmvliezen van de vagina. Tijdens opwinding hoort de vagina vochtig te worden maar na de overgang gebeurt dit minder. De vagina blijft dan stroef en penetratie kan dan veel wrijving geven waardoor pijn ontstaat. Een eenvoudige oplossing is het gebruik van een glijmiddel.
Toch betekenen deze fysiologische, natuurlijke, veranderingen niet dat je als je ouder wordt, niet meer kunt genieten van seks. Integendeel, voor veel ouderen is seks nog steeds belangrijk. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat seksualiteit bijdraagt aan gezondheidsbeleving; mensen die seksueel actief zijn, voelen zich gezonder dan mensen die geen seks meer hebben.
Seksualiteit wordt meer benadeeld door ziekte en medische interventies dan door veroudering. Er zijn veel ziektes die seks nadelig beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan een versleten of een kunstheup of aan reuma waardoor bepaalde standjes niet meer kunnen. Door hartaandoeningen kunnen mensen misschien de opwinding die optreedt bij seksualiteit minder goed aan of door een neurologische aandoening is het voelen misschien ingrijpend veranderd. Een prostaatoperatie kan invloed hebben op de erectie, een borst- of vaginale operatie heeft invloed op het zelfbeeld en op opwinding. Ook medicijnen kunnen seksualiteit negatief beïnvloeden. Veel antidepressiva en hormoonpreparaten kunnen leiden tot het afvlakken van seksuele gevoelens. Het is bekend dat medicatie bij de ziekte van Parkinson kan leiden tot een plotselinge opvlamming van seksuele drift, iets waar mensen zich achteraf voor schamen en waar de partner ook moeilijk mee om kan gaan.
Seksualiteit zal veranderen met het ouder worden maar net als alle andere lichaamsfuncties geldt ook hier: use it or loose it; Wanneer men activiteiten langere tijd niet uitvoert zal de kwaliteit van deze activiteit, het automatisme waarmee de activiteit wordt uitgevoerd, afnemen. Dat geldt niet alleen voor bijvoorbeeld fietsen maar ook voor seks. Seks moet niet, seks mag, ook als je ouder wordt. Seks is een activiteit om van te genieten en daarbij een activiteit waarbij veel lichaamsfuncties getraind worden. Het is niet schadelijk en leidt tot een toegenomen gezondheidsbeleving. Methusalem verwekte tot op zeer hoge leeftijd zonen en dochters. Wellicht dat hij door seksueel actief te blijven zo oud kon worden?
Ook ouderen kunnen zich desgewenst wenden tot een hulpverlener bij seksuele problemen. Zo kunt u deze problemen altijd met uw huisarts bespreken. Hij/zij kan samen u kijken welke zorg u specifiek nodig heeft bijvoorbeeld een seksuoloog (bij problemen met seksualiteit en intimiteit in het algemeen), een geriatriefysiotherapeut (bij lichamelijke beperkingen) of een bekkenfysiotherapeut (bij bekkenbodemdisfuncties).
De geriatriefysiotherapeut kijkt met u naar lichamelijke klachten die een belemmering voor seksualiteit kunnen zijn bijvoorbeeld een inspanningstekort of een bewegingsbeperking. De bekkenfysiotherapeut kijkt naar problemen die voortkomen door het minder werken van de bekkenbodemspieren maar kan u ook adviseren ten aanzien van houdingen en/ of hulpmiddelen.
