Delier voorkomen, verzachten en bekorten
Elk jaar lopen veel kwetsbare ouderen een delier op: een acute verwardheid die wordt uitgelokt door een lichamelijke oorzaak. Dat kan zijn een operatie, ongeval, ontsteking, infectie, uitdroging, ondervoeding of bepaalde medicatie zoals de pijnstiller morfine en sommige medicijnen voor de ziekte van Parkinson.
Vroeger werd een delier vaak niet of laat ontdekt en was er vooral aandacht voor het bestrijden van de symptomen. Vaak werd standaard Haldol medicatie voorgeschreven en werd bij bewegingsonrust fixatie toegepast (vastbinden). Beide ingrepen hebben grote nadelen en risico’s. Antipsychotica versuffen en verzwakken de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Vastbinden tast de waardigheid en vrijheid van de persoon aan, en het kwam regelmatig voor dat iemand zichzelf ernstig beschadigde als hij los wilde komen. De laatste 10 jaar is het gebruik van deze middelen sterk verminderd en zijn er richtlijnen om een delier zoveel mogelijk te voorkomen en op andere wijzen te behandelen.
Acute verwardheid
Bij een delier kan iemand dingen zien, horen, voelen, ruiken of proeven die er in werkelijkheid niet zijn (hallucinaties) of gedachten hebben die niet overeen komen met de werkelijkheid (wanen). Hallucinaties en wanen kunnen erg angstig maken.
Een delier ontwikkelt zich binnen enkele uren tot dagen. Het ene moment is de verwardheid erger dan het andere. Sommige mensen worden er onrustig door, anderen juist stil en teruggetrokken (’stil delier’). Veel mensen die een delier hebben doorgemaakt kunnen zich er later weinig van herinneren, of herinneren zich juist traumatische momenten. Bij ouderen leidt een delier er vaak toe dat zij geestelijk en lichamelijk zwakker worden.
Kortsluiting
Bij een delier lukt het de hersenen niet meer om de prikkels van binnen en buiten het lichaam samen te voegen tot één verhaal. Van alle informatie kunnen de hersenen niet meer een logisch beeld van de werkelijkheid maken. Een soort kortsluiting dus. Mensen met een kwetsbaar brein, waaronder ouderen en mensen met dementie of een verstandelijke beperking zijn hier gevoelig voor, en ook mensen in de laatste fase van het leven.
In de praktijk blijkt de lichamelijke oorzaak van een delier soms niet te achterhalen en moet de behandeling zich noodgedwongen richten op het bestrijden van de symptomen.
Hoe lang een delier duurt, hangt erg af van de oorzaak. Bijvoorbeeld als een blaasontsteking de trigger was en behandeld wordt dan kan de delier binnen een paar dagen verdwijnen. Bij kwetsbare ouderen kan het herstel wel tegenvallen. Soms blijft iemand verward of vergeetachtig.
Voorkomen, verzachten en bekorten van een delier
De medische richtlijnen voor het voorkomen en behandelen van een delier adviseren het volgende:
1. Risicopatiënten en hun naasten tijdig voorlichten over de mogelijkheid van een delier en wat dat betekent.
2. De factoren die het delier uitlokten zo snel mogelijk behandelen (de infectie bijvoorbeeld).
3. De patient helpen om zich zo goed mogelijk te kunnen oriënteren in tijd, plaats en ruimte. Liefst in de eigen vertrouwde omgeving laten zijn en eigen spullen hebben, rustig uitleg geven, voor een klok zorgen, en als iemand een bril of gehoorapparaat draagt zorgen dat die ook gebruikt worden.
4. Voor voldoende beweging, eten en drinken, rust en slaap zorgen.
5. Liefst geen katheters, drains, infusen en fixatie inzetten. In plaats hiervan ervoor zorgen dat iemand snel bij de patient kan zijn als dat nodig is.
6. Familie (of vrijwilliger) indien nodig 7 x 24 uur bij de patient laten zijn om geruststelling, aandacht en zorg te geven. Zieken- en verpleeghuizen kunnen hiervoor ‘rooming in’ faciliteiten bieden met een extra bed in de patiëntenkamer.
7. Antipsychotica alleen inzetten als voorgaande niet genoeg helpt, en dan liefst maximaal één week. Preventief voorschrijven van antipsychotica kan overwogen worden bij patiënten met een extra hoog risico op een delier (bijvoorbeeld mensen die eerder een delier hadden), maar dan moeten de eventuele voordelen afgewogen worden tegen de bijwerkingen en risico’s.
8. Achteraf nabespreken hoe het delier verlopen en beleefd is.
Familie kan dus een belangrijke rol vervullen in het bekorten en verachten van een delier. Op de website thuisarts.nl staan bovenstaande en nog méér tips duidelijk op een rij.
Dit is een artikel van IDé – Innovatiekring dementie.
Op de website van IDé vindt u nog veel meer informatie over goed leven met geheugenproblemen.
website: www.innovatiekringdementie.nl
Zie eventueel ook het artikel “Moeilijk hanteerbaar gedrag op oudere leeftijd“.
