Vrijheid: ook belangrijk voor mensen met dementie!

Zo’n vijftien jaar geleden was het in verpleeghuizen nog heel gewoon. Mensen met gevorderde dementie werden vastgebonden in bed of stoel om te voorkomen dat ze aan de wandel gingen en zouden vallen of verdwalen. Dit vastbinden – ‘fixeren’ in vaktermen – gebeurde met de beste bedoelingen, want ongelukken moesten koste wat kost voorkomen worden. Maar intussen weten we dat het anders kan en ook anders moet. Want van vastbinden kunnen mensen erg ongelukkig worden en het is nog gevaarlijk ook. Er zijn veel betere oplossingen. Dat geldt ook voor veel andere vormen van vrijheidsbeperking en voor rustgevende medicatie. Voor zorginstellingen die deze betere manieren toepassen is er sinds 2011 een keurmerk: het Waarborgzegel Fixatievrije Zorginstelling.
Met dit zegel laten woonzorgcentra en verpleeghuizen zien dat ze aan hun bewoners een veilige en zorgzame leefomgeving bieden, met behoud van vrijheid. Op dit moment hebben 124 zorginstellingen dit keurmerk.

Keurmerk

Het Waarborgzegel Fixatievrije Zorg-instelling is een initiatief van stichting Innovatiekring Dementie (IDé). Het keurmerk kent drie sterren, waarvan de eisen elke drie jaar worden aangepast aan de nieuwste inzichten. In 2017-2019 zijn de normen waar zorginstellingen aan moeten voldoen om het zegel te krijgen de volgende:
• Een ster: de zorginstelling past geen fixatie toe bij mensen met een dementie of delier.
• Twee sterren: de zorginstellingen fixeert niet en zet zich daarnaast in voor zo groot mogelijke bewegingsvrijheid en zelfredzaamheid van cliënten.
• Drie sterren: de zorginstelling zet zich er – naast de normen voor de tweede ster – voor in om problemen die ontstaan door het gedrag van mensen met dementie zo veel mogelijk op te lossen zonder vrijheidsbeperking of rustgevende medicatie.

Andere oplossingen tegen vallen

Ieder mens wil vrij zijn om te gaan en staan waar hij wil, en te leven zoals hij wil. Als die vrijheid wordt afgenomen, ontstaat er vaak verdriet, boosheid of angst. Ook bij mensen met dementie.

Daarbij: bewegen is onmisbaar voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Zonder voldoende beweging gaat de conditie van de spieren en het evenwichtsgevoel snel achteruit, zeker bij kwetsbare ouderen. Daardoor ontstaan er eerder valpartijen. Bewegen is ook belangrijk voor de werking van de hersenen, zoals het geheugen, denkvermogen, een goed humeur en een goede slaap. Net als buitenlucht en daglicht !

Om vallen en dwalen zo veel mogelijk te voorkomen, zonder ingrijpende vrijheidsbeperking, zijn tal van goede oplossingen, zoals:
– voldoende bewegen;
– bij het lopen goede schoenen dragen en indien van toepassing ook een goede bril en gehoorapparaat;
– zorgen dat een eventuele rollator goed op de persoon is afgesteld;
– als het even kan geen medicijnen die het valrisico vergroten, zoals rustmedicatie;
– en natuurlijk een veilige woonomgeving, met voldoende licht, geen obstakels en drempels.
– Tot slot zijn er tal van moderne technische hulpmiddelen zoals dwaaldetectie: apparaatjes waarmee je kunt zien waar iemand is en die een seintje geven als iemand dreigt te verdwalen.

Daarbij is het goed te beseffen dat geen enkele oplossing 100% garantie tegen ongelukken biedt. Risico’s horen bij het leven, ook bij gezonde mensen. In de zorg voor mensen met dementie schieten we soms te veel door, omdat we het zo lastig vinden te accepteren dat kwetsbare mensen – voor wie we ons verantwoordelijk voelen – óók risico’s lopen.

Rustgevende medicatie

Mensen met dementie hebben het moeilijk: hun begrip en geheugen worden steeds minder en ze worden afhankelijk van anderen. Vaak gaat dit van tijd tot tijd gepaard met emoties en gevoelens van onzekerheid, verdriet en boosheid of onrust. En die moeten een weg vinden, sommige mensen trekken zich terug in apathie, anderen gooien het er juist uit. Er kan ook spanning ontstaan in de relatie met dierbaren en verzorgers. Die krijgen er dan een probleem bij.

Rustgevende medicatie of andere gedragsbeïnvloedende medicijnen – ‘psychofarmaca’ in vaktermen – kunnen soms helpen om negatieve emoties af te vlakken. Maar een groot nadeel is dat psychofarmaca het valrisico vergroten, of het nu gaat om slaappillen, antidepressiva of onrustmedicatie. Sommige medicijnen – zoals antipsychotica – kunnen ook nog andere risico’s opleveren, zelfs vroegtijdig overlijden. Redenen genoeg om met psychofarmaca zeer terughoudend om te gaan.

Samen zoeken naar oorzaken en oplossingen

Vóór naar deze middelen te grijpen is het belangrijk om op zoek te gaan naar de oorzaken van moeilijk gedrag; dan kun je naar gezonde oplossingen zoeken. Wat maakt deze mens nu precies boos of verdrietig? Wanneer gebeurt dat: reageert hij dan op iets uit de omgeving? Of is er van binnen iets aan de hand: pijn of ongemak bijvoorbeeld? Of verdriet? Is er misschien sprake van verveling? Zijn de dagen te leeg; is er te weinig te beleven? Bij deze vragen is het belangrijk dat de verzorgers in het verpleeghuis samen kunnen optrekken met de naasten; zij kennen de bewoner immers heel goed. Familie, vrienden en buren kunnen daarnaast ook bijdragen aan goede oplossingen. Als iemand bijvoorbeeld wel vaart bij het voortzetten van bezoeken aan het vertrouwde cafeetje of de eigen kerk, hoe fijn is het dan als naasten dat mogelijk maken? Of als ze ervoor zorgen dat iemand elke dag nog even buiten komt en de seizoenen kan beleven. Of dat iemand ook zelf nog iets kan betekenen voor anderen. Het verpleeghuis kan dit niet alléén en het is wel ongelooflijk belangrijk voor iemands gezondheid en levensplezier.

Overheidsbeleid

De huidige wet die vrijheidsbeperking in de zorg voor mensen met dementie regelt – de wet BOPZ – is verouderd. Al enkele jaren wordt er gewerkt aan een nieuwe wet: de wet Zorg en dwang. Deze wet moet gaan regelen dat er in de zorg voor mensen met dementie geen vrijheidsbeperking wordt toegepast en rustgevende medicatie wordt gegeven, behalve als het écht niet anders kan. Zorginstellingen met het Waarborgzegel Fixatievrije Zorg-instelling lopen hierin vóór.

Register Fixatievrije zorginstellingen

Op de website van IDé vindt u het actuele overzicht van fixatievrije zorginstellingen die het keurmerk dragen. Op de website Zorgkaart Nederland, van de Patiëntenfederatie Nederland, staat ook vermeld of een zorginstelling het Waarborgzegel Fixatievrije Zorginstelling heeft. Deze website geeft informatie over de kwaliteit van zorginstellingen.

Meer lezen?

– www.innovatiekringdementie.nl (rubriek zorg voor vrijheid)
– www.zorgkaartnederland.nl/sectoren/verpleeghuizen-en-verzorgingshuizen