Zorg op maat voor ouderen met diabetes

Door: Pauline Mourits, beleidsmedewerker NDF

nieuwe module voor persoonsgerichte zorg

We leven in Nederland steeds langer. Met de leeftijd neemt ook de kans op diabetes type 2 toe. Ruim de helft van de mensen met diabetes in Nederland is ouder dan 70 jaar. Van de bijna 2,8 miljoen 70-plussers heeft 22 procent diabetes: dat zijn 625.000 ouderen. Ouderen vormen een heterogene groep. Een deel blijft tot op hoge leeftijd vitaal, anderen krijgen te maken met ziektes en beperkingen. Er is dus een groot verschil in vitaliteit en levensverwachting. Daarom is het zo belangrijk dat bij ouderen de diabetesbehandeling wordt afgestemd op de persoon. De mens staat centraal en niet de ziekte. Gezondheid is geen doel op zich, maar een middel zodat ouderen kunnen blijven doen wat zij belangrijk vinden.

De NDF zet actief in op de ontwikkeling van standaardzorg naar zorg op maat. Met de module ‘Zorg op maat voor ouderen met diabetes’ wil de NDF een begin maken met persoonsgerichte zorg voor thuiswonende ouderen met diabetes.

Kwaliteit van leven

De behandeling van diabetes bij ouderen is maatwerk. Het behandeldoel verschuift met toenemende kwetsbaarheid en afnemende levensverwachting van het voorkomen van complicaties op langere termijn, naar behoud van kwaliteit van leven en behoud van zelfstandigheid. Volgens zowel kwetsbare als niet kwetsbare ouderen (67-90 jaar) omvat kwaliteit van leven: een goede gezondheid hebben, je goed voelen, sociale relaties hebben, actief zijn, andere mensen helpen en in een fijn huis in een goede buurt wonen. Voor de meeste ouderen is diabetes niet het belangrijkste, maar wel wat de ziekte betekent voor het dagelijks functioneren.

Gevolgen van veroudering voor diabetes

Ouderdom komt met gebreken, maar niet voor iedereen in dezelfde mate. Over het algemeen nemen lichamelijke kracht, gezichtsvermogen en gehoor af. Ook de nierfunctie gaat achteruit. Deze normale verouderingsprocessen kunnen invloed hebben op de diabetes. Daarnaast hebben ouderen met diabetes (type 2) ook een hoger risico op cognitieve beperkingen, depressies en vallen. Allemaal aspecten waar rekening mee gehouden moet worden bij de diabetesbehandeling.

Cognitieve beperkingen

Een goede cognitie is belangrijk voor de zelfredzaamheid. Mensen met cognitieve beperkingen kunnen moeite krijgen met alledaagse activiteiten, zoals boodschappen doen, en het uitvoeren van praktische handelingen, zoals aankleden en het controleren en verzorgen van de voeten. Mensen met dementie kunnen vergeten te eten of juist extreem veel (zoet) eten, dit kan leiden tot hypo- en hyperglykemieën. Het zou goed zijn cognitieve problemen vroeg te herkennen en daar de behandeling op af te stemmen. Denk aan het vereenvoudigen van zorg- en behandelschema’s, zoals bijvoorbeeld minder medicatie innamemomenten per dag.

Hypoglykemie

Hypoglykemieën manifesteren zich bij ouderen op een andere manier en ouderen voelen een hypoglykemie vaak minder goed aankomen. Dat terwijl de gevolgen groot kunnen zijn: vallen, en in het ergste geval een heup breken en verlies van zelfstandigheid. Ouderen zijn niet altijd op de hoogte van de gevaren en de andere symptomen van hypoglykemieën. Let behalve op de gewone hypoverschijnselen ook op verwardheid, duizeligheid, hoofdpijn en cognitieve problemen.

Overbehandeling

In de praktijk blijkt vaak sprake te zijn van overbehandeling met bloedglucoseverlagende medicatie. Maar met een strenge behandeling neemt de kans op hypoglykemieën toe. In de nieuwe NHG-standaard diabetes mellitus type 2 wordt rekening gehouden met ouderen. De streefwaarde van het HbA1c is afhankelijk van de leeftijd, behandeling en ziekteduur.

Ouderen en zorgverleners kunnen in overleg komen tot individuele streefwaardes voor bloedglucose, bloeddruk en cholesterol. Voor zorgverleners is in de module Zorg op maat voor ouderen met diabetes een practice-based voorbeeld opgenomen van een afbouwschema voor de bloedglucoseverlagende en bloeddrukverlagende medicatie en statines. Bij hyperglykemische klachten als dorst, vermoeidheid en/of wazig zien kunnen er goede redenen zijn de glucoseregulatie toch weer te intensiveren.

Hulpmiddelen

Er zijn verschillende instrumenten die ouderen kunnen helpen bij gesprekken met familie en hulpverleners over hun kwaliteit van leven. Mijnkwaliteitvanleven.nl is een initiatief van Patiëntenfederatie Nederland voor mensen met een chronische ziekte, ouderen met een beperking en hun mantelzorgers. Ouderen kunnen twee keer per jaar een online vragenlijst invullen waarna ze een persoonlijk overzicht ontvangen waarmee duidelijk wordt wat goed gaat en wat beter kan. Zie www.mijnkwaliteitvanleven.nl/.

Ook de vragenlijst en het spinnenweb van positieve gezondheid kunnen door ouderen worden gebruikt om in kaart te brengen hoe zij zelf hun gezondheid ervaren. Voelen ze zich tevreden, gelukkig of juist eenzaam? Lukt het om de dagelijkse dingen te doen, zoals het huishouden? Ouderen kunnen met die uitkomsten in gesprek over wat voor hen belangrijk is en wat ze zouden willen veranderen.
Zie https://iph.nl/tools/.

NDF Programma Zorg op maat voor ouderen met diabetes

NDF Programma’s zijn bedoeld om structureel aandacht te geven aan doelgroepen en thema’s die dat nodig hebben. Doel van het NDF programma Zorg op maat voor ouderen met diabetes is om zorgverleners ondersteuning te bieden om de zorg voor deze doelgroep persoonsgerichter in te richten. Eerste resultaat van dit programma is het document ‘Zorg op maat voor ouderen met diabetes’, een verdiepende module als onderdeel van de NDF Zorgstandaard diabetes.

Meer weten over dit NDF programma? Neem contact op met Pauline Mourits: p.mourits@diabetesfederatie.nl of via 033-4480845.